Tarîkat Nedir?
Anlamı, Tarihi ve Günümüze Yansımaları
Tarîkat Nedir?
Tasavvufta; “Hakk’a ulaşmak için benimsenen usul, tutulan yol” anlamlarına gelen tarîkat; sözlükte “gidilecek yol, izlenecek usul, hal ve gidiş” anlamında geçmektedir. Terim olarak ise “Allah’a ulaşmak isteyenlere mahsus âdet, hal ve davranış” demektir.
Sözlükte yine “yol” anlamına gelen ve Allah’ın farz kıldığı, ruhsata yer olmayan hükümleri ve merasimleri ifade eden tarîk de (çoğulu turuk) tasavvuf kaynaklarında genellikle tarikatla aynı anlamda kullanılmaktadır.
Tarikatlar uyguladıkları zikir şekillerine göre gruplara ayrılmıştır. Hz. Ali(ra) kanalıyla gelen tarikatlar sesli ve hareketli zikri benimsedikleri için cehrî (turuk-ı cehriyye), Hz. Ebû Bekir(ra) kanalıyla gelen Nakşibendiyye ve kolları genellikle kalbî, sessiz ve hareketsiz zikir uyguladıklarından hafî (turuk-ı hafiyye) diye isimlendirilir.
Tasavvuf ehli, tarikatların başlangıcını Asr-ı saâdet’e kadar götürmektedir. Hz. Peygamber(sav)’in başta Hulefâ-yi Râşidîn olmak üzere sahâbîlere değişik usullerle zikir telkininde bulunduğu bilinmektedir. Daha sonra bu usullerin devam ettirilmesiyle tarikatlar meydana gelmiştir. Dolayısıyla bütün tarikatların başı durumunda olan Resûl-i Ekrem’in ortaya koyduğu ilâhî yol Tarîkat-ı Muhammediyye diye adlandırılmıştır.
Tasavvufta; “Hakk’a ulaşmak için benimsenen usul, tutulan yol” anlamlarına gelen tarîkat; sözlükte “gidilecek yol, izlenecek usul, hal ve gidiş” anlamında geçmektedir. Terim olarak ise “Allah’a ulaşmak isteyenlere mahsus âdet, hal ve davranış” demektir.
Tasavvufî gelenekte ifade edildiği üzere Allah(cc)’a giden yollar kulların nefesleri adedincedir. Usulsüz vusûl, evrâdsız vâridât ve mürşidsiz seyr u sülûk gerçekleştirilemez. İnsanı esas alarak onu bayağı duygulardan arındırıp ulvî hâllerle donatan, inanç ve ibadet yolunda gayretkeş olmayı öngören, içinde bulunulan kâinat kitabını okuyabilmeyi öğütleyen ve dikkatleri eşyanın varlık dokusuna vâkıf olmaya sevk eden tasavvuf, çeşitli ekoller ve hareketlerle her devirde tesir halkasını genişletmiştir.
Günümüze ulaşan tarikatların çoğu bugünkü adları ve yapılarıyla; kendilerine has evrâd, ezkâr, âdâb, erkân, tekke ve vakıf gibi kurumlarıyla 12. yüzyıl ve sonrasında teşekkül etmiş, zamanla her biri onlarca kola ve şubeye ayrılarak dünyanın pek çok yerine yayılmıştır.
Kendisine Hâcegân tarikatı nisbet edilen Abdülhâliḳ-ı Gucdüvânî esas itibariyle Nakşibendiyye’nin kurucusu kabul edilir. Zira Hâcegân tarikatı için Gucdüvânî’nin ortaya koyduğu sekiz prensibe iki asır sonra aynı silsileden Bahâeddin Nakşibend üç prensip daha ilâve etmiş ve 14. yüzyılla birlikte tarikatın ana silsilesi Nakşibendiyye adını almıştır.
Bazı istisnalar dışında İslâm dünyasının hemen her bölgesine yayılan Nakşibendiyye, özellikle Ubeydullah Ahrâr’ın gayretleri sonucu 15. yüzyılda Orta Asya’nın en yaygın tarikatı haline gelmiş, Orta Asya’nın doğu, batı ve güneyinde teşekkül eden kollarıyla nüfuzunu arttırmıştır.
Nakşibendî şubesinin en geniş ve en meşhur kolu olan Hâlidiyye, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî Hazretleri ve yetiştirmiş olduğu halifeleri ile Anadolu’da çok etkin bir sahaya yayılmıştır. Hâlid-i Beğdâdî(ks)’nin önemli halifelerinden Abdullah Mekkî(ks) Erzurum, Erzincan, Kudüs ve daha sonra Mekke’de Hâlidiyye tarikatını neşretmiş, halifeleri ile Anadolu’da ve Osmanlı sarayında saygın bir konum elde etmiştir.
Altın Silsile sayfamızda; Abdullah-ı Mekkî (ks) tarîkiyle, Çorumlu Mustafa Efendi (ks), Tokatlı Mustafa Hâki Efendi (ks), Sivaslı Mustafa Takî Efendi (ks), İhramcızâde İsmail Hakkı Efendi (ks) ve Darendeli Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi ile Anadolu’da hayatiyetini devam ettiren silsile hakkında bilgiler verilmiştir.
Tasavvuf Nedir?
